ملاغلام علی کربلایی دره صوفی (1249-1373ه.ش) از معدود عالمان دینی روزگارش بود که با چشم خود جنایات عبدالرحمان خان و حوادث پس از آن را دیده بود و یکی از کسانی بود که در جرگه پغمان حضور داشت و در راستای لغو بردگی هزاره‌ها تلاش کرد. این نوشته به زندگی پرماجرای وی می‌پردازد:
تولد و تحصیلات ملاغلام علی کربلایی
ملاغلام علی کربلایی، فرزند میر کلب علی رضا، در سپیده دم 12جوزا سال 1249ه.ش در قریه بادآسیاب دیوال قل ولسوالی بهسود، از توابع ولایت میدان وردک دیده به جهان گشود.
ملاغلام علی دروس ابتدایی و سواد خواندن و نوشتن و دروس مقدماتی علوم دینی را در زادگاهش در فرا گرفت که در سراسر هزارستان از جمله در منطقه بهسود جنگ عبدالرحمان خان علیه مردم هزاره در جریان بود.
بازمانده‌ای از فاجعه بهسود
ملا غلام علی، در سال1270ه.ش برابر با 1891م، به اسارت و بردگی دژخیمان زمان درآمد. او در این اسارت خود با چشم سر، کشته های مردان و زنان هزاره را که کنار هم تلنبار شده بودند دید. او همراه با زنان و کودکان اسیر هزاره با پای پیاده از بهسود تا کابل را در حالی طی کرد که همگی با غل و زنجیر بسته شده بودند. او مدت بعد که از زنجیر و اسارت رهایی یافت به منطقه علیسای کاپیسا رفت و بخشی از علوم دینی را در نزد علمای اهل سنت این منطقه فرا گرفت.
وی خود در این باره گفته است: در جریان تحصیل، در منطقه علیسای تگاب کاپیسا بودیم، آتش فتنه امیر وقت، کم کم رو به خاموشی گرائید. من درآن زمان، جوان بودم و پس از گذشت چندین سال اسارت و مهاجرت، واپس به بهسود زمین در حالی رفتم که در وطن اجدادی ام نام و نشانی از خانه و کاشانه باقی نمانده بودند.
ملا غلام‌علی کربلایی در سال1280ه.ش روانه مِلک ترکستان زمین شد و در دره صوف، ساکن ماندگار شد. مردم محل از ملا غلام علی دعوت می نماید، تا برای فرزندان شان درس دینی بگوید و در عوض درس گفتن، زمنیی در در منطقه اَورِی¬کُول پای¬کوتل قلا در مرکز دره صوف برای می‌دهند تا در آن خانه‌ای برای خویش بنا سازد.
تاسیس نخستین مدرسه دینی پس از ستم عبدالرحمان خانی در هزارستان توسط ملاغلام علی کربلائی
ملا غلام علی همراه با آیت الله حاج شیخ میرزا حسین (آخوند حاجی) برای نخستین بار پس از ویرانی‌هایی که عبدالرحمان خان در هزارستان به وجود آورده بود، نخستین مدرسه دینی را در منطقه سرولنگ ساخت. این مدرسه تا کنون بیش از یک قرن است که محل تربیت شاگردان بسیار در هزارستان بوده است و از سراسر هزاره‌جات محصلان علوم دینی در این مدرسه درس خوانده اند.
دادخواهی قربانیان جنایت عبدالرحمان نزد مراجع تقلید توسط ملاغلام علی کربلایی
ملا غلام علی کربلایی در یکی از نوشته‌هایش می‌گوید که او همراه با ملا محمد افضل ارزگانی صاحب کتاب «المختصرالمنقول در تاریخ هزاره و مغول» نزد میرزای شیرازی رفته و جنایات عبدالرحمان علیه شیعیان را به اطلاع وی رسانده است. در پی همین مساله، میرزای شیرازی با وزارت خارجه ایران تماس گرفت و نسبت به کشتار شیعیان در افغانستان اعتراض کرد و دستور داد که به حاکمان انگلیسی هندوستان آن زمان بگویند که از قتل عام شیعیان در افغانستان جلوگیری کنند. زیرا عبدالرحمان خان مزدور انگلیسی‌ها است و اگر انگلیسی‌ها بخواهند دست از کشتار بر می‌دارد.
اشتراک در جرگه منعقده پغمان
ملاغلام علی به نمایندگی از مردم ترکستان همراه غلام نبی بیک فرقه مشر در جرگه مشهور پغمان که توسط امان الله خان در سال 1303 برگزار شد، اشتراک کردند. او و دیگر نمایندگان مردم هزاره در این جرگه فرمان لغو بردگی هزاره‌های اسیرشده دوران عبدالرحمان خان جابر را از امان الله خان گرفتند.
الغاء نظام بردگی، از همان آغاز، مورد استقبال گردم مردم قرار گرفت و همه از آن به نیکی یاد کردند. از جمله خوانین هزاره در جرگه کبیره منعقده ای پغمان، ملاغلام رضابیگ، ملانورمحمد و ملا غلام علی کربلایی از این امر استقبال کردند از امان الله خان قدردانی کردند.
در وادی تبلیغ
ملاغلام علی، روحانی فعال و مبارز و دوراندیش بود، او همیشه در منبر تبلیغ قرار داشت و سعی می کرد، در سخنرانی ها، بابیان شیوا و جذابش، مسائل اساسی، مشکلات و عقب ماندگی‌های جامعه را، ریشه یابی نماید، به دلیل برخورداری از هوش و ذکاوت بالای اجتماعی و درک شرایط عصر و زمانه خویش، توانست جایگاه و موقعیت خاصی را، درمیان مردم کسب نموده و مصدر خدمت قرار بگیرد
ملا محمد ملک مبلغ روی دوآب، می گوید: ملاغلام علی در فن خطابه، زمان شناس، مخاطب شناس و متناسب با سطح افکار مخاطبین، سخنرانی می کرد. او داستانها ومثالهای مستدل، برای تفهیم مطالب، نقل می¬نمود، در خطابه، در داخل کشور بی¬نظیر و در خارج کشور کم نظیر بود. او در حوزه علمیه نجف اشرف، در حضور جمعی از علماء و مرجع تقلید آیت الله حکیم، سخنرانی کرد.
خدمات علمی و فرهنگی ملاغلام علی کربلایی
ملاغلام علی با کمک مردم در جاهای مختلف، مراکز علمی، مساجد وتکیه خانه ها را تهداب و پایه گزاری کرد که قرار ذیل است:
1- مدرسه دینی سرولنگ دره صوف-سمنگان
2- مدرسه دینی دولت آباد- بلخ
3- مدرسه دینی رشک بهسود- وردک
4- مدرسه دینی جنگغلی پشت بند-بغلان
5- مدرسه دینی نیک یکاولنگ- بامیان
6- مسجد و حسینیه سیاه دره یکاولنگ- بامیان
7- مسجد و حسینیه چنداول- کابل
8- مسجد و حسینیه سرغازی سیغان- بامیان
9- مسجد و حسینیه در آجر کهمرد- بامیان
10- مسجد و حسینیه آق چشمه – پشت بند بغلان
11- مسجد و حسینیه در پشت قشلاق بهسودی های سرولنگ (منبر غریب)
12- مسجد و حسینیه خواجه بلند بهسود، دره صوف-سمنگان
13- مسجد راه برا – خواجه بلند بهسود، دره صوف-سمنگان
14- مسجد و حسینیه لالیا- نوامد، دره صوف-سمنگان
15- مسجد و حسینیه دالان بوینه قره-بلخ
16- مسجد و حسینیه پل برق بوینه قره- بلخ
17- مسجد و حسینیه شانجیر چهارکنت-بلخ
ملاغلام علی کربلایی، فرهنگ مسجد و مدرسه سازی را همیشه در ذهن داشت و هر وقت جایی به مسافرت می کرد، در دهی و روستایی می رسید، که مسجد نداشت، نظر به تراکم جمعیت، مردم را تشویق به ساخت مدرسه و مسجد می نمود.
وفات ملاغلام علی کربلایی
ملاغلام علی سرانجام در سال 1373ه.ش در سن 124سالگی پس از سال‌های متمادی تلاش و مبارزه چشم از جهان فرو بست و در منطقه خواجه بلند بهسود دره صوف به خاک سپرده شد.
