۲۵ سپتامبر یکی از سیاه‌ترین فصل‌های تاریخ مردم هزاره و آغاز یکی از طولانی‌ترین نسل‌کشی‌ها در تاریخ بشر است که حدود 133 سال پیش توسط عبدالرحمان خان کلید خورد و تاکنون نیز ادامه دارد. در این روز سیاه، ارزگان این آخرین دژ مقاومت هزاره‌ها به دست لشکریان و ایلجاریان حکومت عبدالرحمان سقوط کرد. مردم هزاره در سراسر جهان با گردهمایی‌ها، نشست‌ها، تظاهرات و دیگر حرکت‌های جمعی و نمادین از این روز سیاه یادبود به عمل می‌آورند تا هم یاد قربانیان تاریخ پررنج و حرمان خویش را گرامی بدارند و هم جهانیان را متوجه ستم تاریخی کنند که در حدود یک و نیم قرن به‌طور سیستماتیک بر آنان روا داشته شده است.
حزب عدالت و آزادی افغانستان نیز، همگام با سایر عدالت‌خواهان، این روز را به‌عنوان روز سیاه در تاریخ، قلمداد می‌کند و یاد همه قربانیان مردم هزاره در طول بیش از ۱۳۰ سال گذشته را گرامی می‌دارد. ما ایمان راسخ داریم که عدالت، پیروز نهایی در دادگاه تاریخ است و مردم ما روزی این آرزوی دیرینه را جشن خواهند گرفت و به آزادی خواهند رسید.
بدون تردید، ستمی که عبدالرحمان خان جابر رقم زد، نه‌تنها در هیچ برهه‌ای از تاریخ اخیر کشور رفع نگردیده، بلکه در هر دوره‌ای ابعاد نوین و گسترده‌تری یافته است. در عصر عبدالرحمان‌خانی، کشتار، کوچ اجباری، به بردگی کشاندن، غصب سرزمین و دارایی‌های مردم هزاره آغاز گردید. به گواه تاریخ، در این دوره بیش از ۶۲ درصد مردم هزاره نابود شدند، میلیون‌ها انسان مجبور به فرار از کشور گردیدند و هزاران تن نیز به بازارهای برده‌فروشی آن روزگار عرضه شدند. چنین نسل‌کشی گسترده و پاکسازی قومی و نژادی در تاریخ کم‌سابقه است. اما در دوره‌های بعدی، این روند ابعاد پیچیده‌تری یافت. هویت، تاریخ و فرهنگ هزاره‌ها نیز مورد تهاجم قرار گرفتند و به گونه‌های مختلف به نابودی فراخوانده شدند.
حزب عدالت و آزادی افغانستان، ضمن یادبود از ۲۵ سپتامبر – روز نسل‌کشی هزاره‌ها – همگام با سایر نهادها، احزاب، انجمن‌ها و همراه با تمام مردم هزاره بر موارد زیر تأکید می‌ورزد:
- از همه نهادهای بین‌المللی، به‌ویژه سازمان ملل متحد و کشورهای آزادی‌خواه جهان، می‌خواهیم که نسل‌کشی هزاره‌ها را به رسمیت بشناسند و بدین‌ترتیب به قربانیان طولانی‌ترین نسل‌کشی در تاریخ بشر احترام بگذارند.
- از مجامع جهانی، به‌خصوص دادگاه بین المللی کیفری (ICC)، شورای حقوق بشر ملل متحد و دیگر نهادهای مرتبط، می‌خواهیم که در راستای تحقق عدالت و ارزش‌های انسانی، «کمیسیون بین‌المللی حقیقت‌یاب و عدالت انتقالی» را برای تحقق عدالت و مجازات عاملان نسل‌کشی هزاره‌ها تشکیل دهند و عاملان بالفعل و زنده نسل‌کشی هزاره‌ها را به محاکمه بکشانند.
- ما از مجامع جهانی، به‌ویژه ملل متحد و کشورهای جهان، می‌خواهیم که آپارتاید جنسیتی در افغانستان را به رسمیت بشناسند و از این طریق به‌ویژه به زنان و دختران هزاره برای رسیدن به آموزش، صحت و حقوق انسانی کمک کنند. زیرا زنان و دختران هزاره که در سال‌های‌اخیر در نهادینه‌سازی ارزش‌های جهان شمول بشری پیشگام و الگویی از نجابت و آزادگی بوده‌اند، علاوه بر زن بودن، ستم مضاعفی را به دلیل تفاوت‌های قوی، مذهبی و فرهنگی نیز تحمل می‌کنند.
- حزب عدالت و آزادی افغانستان برای پایان دادن به منازعه دیرپای افغانستان و تحقق عدالت و اراده عمومی، «فدرالیسم» را یکی از اهداف اصلی و اصول اساسی خویش در نظام سیاسی آینده قرار داده است، زیرا چنان که شهید مزاری گفته است فدرالیسم یکی از بهترین راه‌هایی است که می‌تواند به ما اطمینان دهد که دوباره قتل عام مردم ما تکرار نمی‌شود و حقوق عادلانه تمام اقوام تأمین و تضمین می‌گردد. از همه نهادها و مردم افغانستان می‌خواهیم که برای تحقق چنین نظامی از هیچ کوششی دریغ نورزند.
- از همه جریان‌های سیاسی، نهادهای مدنی و فعالان حقوق بشر هم‌وطن می‌خواهیم که برای تحقق عدالت، آزادی و دموکراسی، در بیست‌وپنجم سپتامبر در کنار مردم هزاره، به‌عنوان قربانیان طولانی‌ترین نسل‌کشی تاریخ معاصر افغانستان، بایستند و به روند همگرایی و تحقق ارزش‌های مشترک یاری رسانند.
- از همه جریان‌های سیاسی، نهادهای مدنی و فعالان هزاره نیز می‌خواهیم که وحدت و یکپارچگی خود را مستحکم‌تر سازند و بدون هیچ ترس و هراسی، همچنان به مبارزه درخشان خویش برای تحقق عدالت و ارزش‌های والای انسانی ادامه دهند.
- حزب عدالت و آزادی افغانستان، ضمن قدردانی از همه مبارزان راه عدالت و آزادی، یاد همه قربانیان نسل‌کشی هزاره‌ها، به‌ویژه یاد قهرمان بی‌بدیل مبارزه برای احیای هویت و پرچمدار عدالت‌خواهی، شهید وحدت ملی استاد عبدالعلی مزاری را گرامی می‌دارد و از همه کسانی که در راستای آشنایی جهان با نسل‌کشی هزاره‌ها در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند، قدردانی می‌کند. ما به‌ویژه از کشورها و مجامعی که تاکنون گام مهمی در راستای به رسمیت‌شناسی نسل‌کشی هزاره‌ها برداشته‌اند، صمیمانه سپاس‌گزاری می‌کنیم. جا دارد به‌طور خاص از کمیته حقوق بشر پارلمان کانادا، انجمن وکلای ایالات متحده، کمیته تحقیق پارلمان بریتانیا، گزارشگر ویژه حقوق بشر ملل متحد آقای ریچارد بنت، آقای آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد، سازمان دیده‌بان نسل‌کشی و تمام کشورهایی که تاکنون در زمینه نسل‌کشی هزاره‌ها توجه جدی مبذول داشته‌اند، قدردانی کنیم.
حزب عدالت و آزادی افغانستان
23 سپتامبر 2025
