این گزارش مختصر از منابع علمی به زبان فارسی درباره فدرالیسم در دو بخش کتاب‌ها و مقالات تهیه و تنظیم شده است. تلاش شده است که عمده مطالب و عناوین مرتبط با افغانستان باشد، تا کسانی که علاقمندی به این موضوع دارند به منابع زیر مراجعه کنند. زیرا استقبالی که از اعلان موجودیت «مجمع فدرال‌خواهان» صورت گرفت، نشان داد که اکثریت مردم افغانستان خواهان برقراری یک نظام غیرمتمرکز در قالب فدرالیسم هستند و ما تلاش کردیم که حداقل منابع معلوماتی در این زمینه را معرفی کنیم.
طبیعی است که این نمایه هنوز ناقص است و تمام آثار تولیدشده در باره فدرالیسم به زبانی فارسی را در بر نمی‌گیرد و در آینده تکمیل خواهد شد.
الف) کتاب ها
1. سرور دانش، جستاری درباره فدرالیسم، کابل، انتشارات بنیاد اندیشه، نخست، 1401؛ کتاب «جستاری درباره فدرالیسم» که در اواخر سال ۱۴۰۱ نگارش یافته و از طریق بنیاد اندیشه چاپ شد، گزارش نسبتاً مفصل از روایت فدرال‌خواهی و معرفی فدرالیست‌ها در افغانستان و در طول مدت بیش از ۶۰ سال اخیر است و خاستگاه سیاسی و اجتماعی، بنیان‌گذاران طرح فدرال و طرفداران و حامیان آن و همچنین افراد و جریان‌های مخالف فدرالیسم و دلایل موافقان و مخالفان آن را به‌تفصیل نقل و نقد کرده است.
2. جورج اندرسون، مقدمه¬ای بر فدرالیسم، ترجمه استاد سرور دانش، 1402؛ این‌که از منابع خارجی ترجمه‌شده و تجربه بین‌المللی فدرالیسم را به‌صورت مقایسه‌ای و تطبیقی در ۲۸ کشور جهان تحلیل کرده است.
3. بهرالدین شارق، فدرالیسم و افغانستان، تهران، اندیشه 1390.
4. بهرالدین شارق، اصول مقدماتی مبارزه در تحقق فدرالیسم (برای افغانستان)، اندیشه نو، 1392.
5. عبدالحمید مبارز، فدرالیزم و عواقب آن در افغانستان، به اهتمام ولی احمدنوری،
6. محمدرضا خوبروی پاک، فدرالیسم در جهان سوم، این کتاب دارای 460 صفحه بوده و فدرالیسم را در جهان سوم، بررسی می‌کند.(فدرالیسم در کشورهای: 1. امارات متحده عربی. 2. پاکستان. 3.مالزی. 4. هندوستان. 5. بوسنی و هرزگوین. 6. صربستان و مونتنه نگر. 7. آفریقای جنوبی.8. اتیوپی در جلد اول این کتاب مورد کاوش قرارگرفته است. ج اول، تهران 1389.
7. محمدرضا خوبروی پاک، فدرالیسم در جهان سوم، این کتاب ادامه جلد اول است و تا صفحه 910، فدرالیسم را در جهان سوم، بررسی می‌کند. فدرالیسم در کشورهای: 1. جزیره‌های کومور. 2. نیجریه 3. آرژانتین.4. برزیل 5. سنت کیس و نویس.6. مکزیک.7. ونزوئلا.8. میکرونزی. در جلد دوم این کتاب مورد کاوش قرارگرفته است، تهران، 1389.
8. محسن رضایی، اقتصادی اسلامی، تهران، معاونت اطلاع‌رسانی و پژوهش ـ اداره کل اطلاع‌رسانی، 1389.
9. محمدتقی زاهدی، حکومت فدرالی و اصلاحات در افغانستان، دارالتفسیر، 1390.
ب) مقالات
الف) «گاهنامه عدالت و امید» (شهید مزاری و طرح نظام فدرالی در افغانستان)، قم، شماره 1، زمستان 1396.
گفتگوی اختصاصی، «شـهید مزاری و طرح نظام فدرالی در افغانسـتان» گفتگوی اختصاصی با استاد سرور دانش معاون دوم ریاست جمهوری ۶
ب) «گاهنامه عدالت و امید» (ویژه‌نامه بیست و هشتمین سالیاد شهید وحدت ملی، استاد عبدالعلی مزاری)، قم، شماره 8، زمستان 1401.
1. استاد سرور دانش، فدرالیسم هراسی، مروری بر چالش‌های فدرالیسم و دلایل مخالفان آن در افغانستان | ۹
2. دکتر عبد اللطیف پدرام، ملاحظاتی درباره ساختار سیاسی افغانستان | ۲۵
3. رحمت‌الله بیژن پور، فدرالیسم کورسویی به‌سوی ساختار آینده | ۳۰
4. دکتر محمدعلی جویا، نسبت فدرالیسم با نظام سیاسی اسلام | ۳۶
5. توسلی غرجستانی، نگاهی به ساختار نظام فدرال مالزی معطوف به شرایط افغانستان | ۵۰
6. دکتر عبدالله جعفری، نسبت اسلام، فدرالیسم و دموکراسی با تأکید بر دیدگاه قرضاوی | ۶۱
7. دکتر عبدالواحد افضلی، نظام فدرالیسم، راهکار حقوق بشری برای جامعه متکثر افغانستان | ۷۱
8. دکتر نصرالله انصاری، نگاهی گذرا به اهمیت و بایسته‌های فدرالیسم اقتصادی در افغانستان | ۸۷
9. محمد اسحاق عارفی، فدرالیسم و تقویت ظرفیت‌های تطبیق ملی | ۹۵
10. دکتر عبدالله شفائی، تمرکزگرایی نظام سیاسی افغانستان؛ تجربه ناکام با تأکید بر قانون اساسی ۱۳۸۲ | ۱۰۱
11. محمدسخی رضایی، فدرالیزم در آسیا | ۱۱۲
12. علی دوست حسینی، واکاوی مزیت‌ها و تهدیدات فدرالیسم در افغانستان | ۱۲۲
13. محمدعلی حامدی، نقد دیدگاه مخالفین نظام فدرالیسم در افغانستان | ۱۳۵
14. حسن یار قاضی‌زاده ورسی، فدرالیسم گزینه مناسب برای عبور از بحران‌های سیاسی در افغانستان | ۱۴۰
15. اسدالله جعفری (پژمان)، فدرالیسم چیست و نحوه عمل کرد آن در آمریکا چگونه است؟ | ۱۴۶
16. روح‌الله محمدی، نگاهی به کتاب حکومت فدرالی و اصلاحات در افغانستان | ۱۵۲
17. محمد هدایت، ضرورت تحقق فدرالیسم در افغانستان به روایت شهید مزاری | ۱۵۸
18. فاضل سانچارکی، طرح‌ها و ابتکارات استاد شهید در مدت کوتاه اقامت در ایران | ۱۷۳
19. ضامن علی حبیبی، فدرالیسم در اندیشه شهید مزاری | ۱۷۸
20. دکتر محمدقاسم وفائی زاده، شهید مزاری، نظام سیاسی عادلانه و طرح فدرالیزم | ۱۸۸
21. محمدباقر حسنی، بررسی فدرالیسم در اندیشه شهیدمزاری | ۱۹۳
22. یوسف عارفی، رهبر شهید و فدرالیسم؛ ضرورت و کارایی | ۱۹۹
23. امان‌الله شفایی، مبانی الگوی مشروعیت عادلانه در اندیشه شهید عبدالعلی مزاری | ۲۱۴
24. عبدالقیوم آیتی، تحلیل شاخصه‌های فدرالیسم و جایگاه زنان در اندیشه شهید مزاری | ۲۱۸
25. محمدعلی ابراهیمی، نگرش حقوقی به طرح نظام فدرالی از منظر شهید عبدالعلی مزاری | ۲۲۶
26. علی احمدی، شهیدمزاری؛ فدرالیسم و آرمان تحقق عدالت اجتماعی | ۲۴۰
ج) دو فصلنامه تخصصی معارف اسلامی و علوم سیاسی، ویژه افغانستان و نظام فدرالیسم، سال یازدهم، بهار و تابستان 1402.
27. محمدباقر حسنی، «بررسی نظام فدرالیسم در اندیشه شهیدمزاری (ره)»،
28. محمدآصف جوادی، فدرالیسم و زمینه¬های آن در افغانستان
29. سلطانعلی نائیبی، بررسی ظرفیت‌های قوم هزاره جهت تشکی فدرالیسم در افغانستان
30. رجب‌علی یوسفی، فدرالیسم و کاهش منازعات قومی در افغانستان
31. علی‌رضایی، فدرالیسم منازعات اجتماعی؛ تحلیلی بر منازعات قومی و راهکار عبور از آن در افغانستان
32. محمدحسن محقق، فرصت‌ها و چالش‌های فدرالیسم در افغانستان و راهکارهای عبور از آن‌ها
33. رجب‌علی یوسفی، فدرالیسم و استقلال واحدهای محلی
34. ﻣﺮﺗضی ﻧﻮرﻣﺤﻤﺪي، «تأثیر ﻓﺪراﻟﯿﺴﻢ ﺑﺮ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻗﻮمی: ﻣﻄﺎﻟعۀ ﻣﻮردي ﻋﺮاق»، فصلنامه پژوهش‌های راﻫﺒﺮدي ﺳﯿﺎﺳﺖ، سال ششم، ﺷﻤﺎره 21، ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 1396، ﺷﻤﺎره پیاپی 51.
35. محمدشریف روشن یوسفی، ربابه اکبرزاده، «بررسی فرصت‌ها و چالش‌های فدرالیسم در افغانستان»، فصلنامه کاتب، علمی ـ پژوهشی، سال 6، شماره 15، زمستان 1398.
36. حسین تاج‌آبادی ـ مهدی دهنوی، «اﻳﺮان؛ ﻣﻠﻲ اﻣﻨﻴﺖ و ﻋﺮاق ﻓﺪراﻟﻴﺰم فرصت¬ها و چالش‌ها»، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر رضا، شماره هیجدهم، بهار 1393.
37. احمد؛ مرادی، معضلات فدرالیسم در عراق، ساعی، جهانبخش؛ تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، تابستان 1390 – شماره 7 ISC (28 صفحه – از 31 تا 58 )
38. ساجدی، امیر؛ امجدیان، فرامرز؛ تأثیر فدرالیسم کردستان عراق بر هنجارهای سیاسی و قومیتی کردهای ایران، دانشنامه (واحد علوم و تحقیقات)تابستان 1390 – شماره 2 (24 صفحه – از 57 تا 80)
39. عزتی، عزت‌الله؛ نانوا، سهیلا، بررسی تغییر ساختار سیاسی عراق از متمرکز به فدرالیسم و اثرات آن بر امنیت ملی ایران، جغرافیایی سرزمین بهار 1390 – شماره 29 رتبه علمی-پژوهشی (دانشگاه آزاد (14 صفحه – از 11 تا 24).
40. منصوریان، ناصرعلی؛ صداقتی، کیوان؛ دولت فدرال عراق: فرصت‌ها و چالش‌های ملی و منطقه‌ای، رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، زمستان 1389 – شماره 24 رتبه علمی-پژوهشی (وزارت علوم (30 صفحه – از 155 تا 184).
41. کولایی، الهه؛ تحول در فدرالیسم روسی؛ مطالعه تطبیقی دوره یلتسین و پوتین، راهبرد، پاییز 1389 – شماره 56 رتبه علمی-پژوهشی (وزارت علوم/ISC (26 صفحه – از 137 تا 162).
42. حافظ نیا، محمدرضا؛ احمدی پور، زهرا، تحلیل تطبیقی الگوی خودگردانی کردستان عراق با الگوهای خود‌مختاری و فدرالیسم، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، تابستان 1389 – شماره 2 رتبه علمی-پژوهشی (وزارت علوم/ISC (22 صفحه – از 195 تا 216).
43. علی‌اصغر زاده، بابک؛ مسعود، غلامحسین؛ نویسنده مسئول: عطریان، فرامرز، تحلیل ظرفیت‌های حقوقی نظام فدرالیسم در تحقق و توسعه‌ی عدالت اجتماعی با تأکید بر نظام جمهوری اسلامی ایران، جامعه‌شناسی سیاسی ایران، بهمن 1401 – شماره 27 ISC (10 صفحه – از 1705 تا 1714).
44. صباغیان، علی، ریشه‌ها، ساختار و تحول فدرالیسم در جمهوری فدرال آلمان، مطالعات حقوق عمومی، زمستان 1400، دوره پنجاه و یکم – شماره 4 رتبه الف (وزارت علوم/ISC (19 صفحه – از 1417 تا 1435)
45. شمس‌الدینی، سعید، نوابخش، مهرداد، نویسنده مسئول: مرتضوی، سیدخدایار، پیوند پلورالیسم و فدرالیسم با تأکید بر دموکراسی انجمنی (مطالعه موردی: عراق جدید)، دانش سیاسی» بهار و تابستان 1400 – شماره 33 رتبه ب (وزارت علوم/ISC (24 صفحه – از 139 تا 162).
46. حیدری، اکبر؛ خلیلی، محسن، روندپژوهی تاریخی و آیندۀ فدرالیسم عراق، بوداقی، جمال؛ ژئوپلیتیک» بهار 1400 – شماره 61 رتبه بین‌المللی (وزارت علوم/ISC (32 صفحه – از 84 تا 115)
47. کریمی، مرضیه، قیاسی، صابر، معضلات امنیتی عراق پس از برقراری فدرالیسم (2005 تا 2018)، مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه» بهار 1398، دوره پنجم – شماره 1 (19 صفحه – از 238 تا 256).
48. طاهری، ابراهیم، شاطری، علیرضا، آینده فدرالیسم در عراق و سوریه و تأثیرات آن بر منافع راهبردی ایران در خاورمیانه، مطالعات خاورمیانه» زمستان 1397 – شماره 94 رتبه د (وزارت علوم/ISC (20 صفحه – از 153 تا 172)
49. شمس‌الدینی، سعید؛ مرتضوی، سید خدایار؛ نوابخش، مهرداد؛ کلدی، علیرضا، آسیب‌ها و چالش‌های نظام تک‌حزبی برای فدرالیسم (مطالعه موردی: عراق تحت حاکمیت حزب بعث)،
پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام» پاییز 1397 – شماره 28 رتبه ج (وزارت علوم/ISC (25 صفحه – از 103 تا 127)
50. مهربان، عبدالله؛ قادری، عبدالرحیم؛ زمینه‌های شکل‌گیری فدرالیسم در اتحادیه اروپا، مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه» تابستان 1396، دوره سوم – شماره 2 (15 صفحه – از 55 تا 69)
51. نورمحمدی، مرتضی؛ تأثیر فدرالیسم بر منازعات قومی: مطالعۀ موردی عراق، پژوهش‌های راهبردی سیاست» تابستان 1396 – شماره 21 رتبه ب (وزارت علوم/ISC (22 صفحه – از 175 تا 196)
52. خلیلی، محسن؛ هاشمی، صدیقه؛ چرایی فقدان فدرالیسم در قانون اساسی ۱۳۸۲ افغانستان، پژوهش‌های جغرافیای سیاسی» پاییز 1395 – شماره 5 رتبه علمی-پژوهشی (وزارت علوم (28 صفحه – از 67 تا 94)
53. کدخدایی، عباسعلی؛ طباطبائی نژاد، سید محمد؛ باقری، فرهاد؛ فدرالیسم و نظام حل تعارض قوانین؛ مطالعۀ تطبیقی نظام حل تعارض قوانین ایالات‌متحدۀ امریکا و اتحادیۀ اروپایی، مطالعات حقوق خصوصی» پاییز 1395، سال چهل و ششم – شماره 3 رتبه علمی-پژوهشی (وزارت علوم/ISC (18 صفحه – از 437 تا 454)
54. طباطبایی، دکتر سید حسین؛ برخی مقررات اتحادیه اروپا در راستای تقریب ملل و نیل به فدرالیسم اروپایی (به همراه یک پیشنهاد برای ایران)، پژوهش‌های حقوقی» پاییز 1395 – شماره 30 رتبه علمی-ترویجی (وزارت علوم/ISC (17 صفحه – از 81 تا 97 )
55. نجفی، فیروز؛ مسعودنیا، حسین؛ امام‌جمعه‌زاده، سیدجواد؛ نساج، حمید؛ فدرالیسم و مثلث قدرت (شیعیان، کردها و سنی‌ها) در ساختار سیاسی عراق نوین، جستارهای سیاسی معاصر» بهار 1395، سال هفتم – شماره 1 رتبه علمی-پژوهشی (وزارت علوم/ISC (23 صفحه – از 141 تا 163 )
56. سردارنیا، خلیل‌الله؛ زارع مهرآبادی، محمد؛ فدرالیسم و فرهنگ سیاسی در عراق، روابط خارجی» بهار 1394 – شماره 25 رتبه علمی-پژوهشی (وزارت علوم/ISC (22 صفحه – از 169 تا 190 )
57. نیری، بیژن؛ انصاری، محمدامین؛ نقش قومیت‌ها در تکاپوی فدرالیسم نوین سیاسی عراق، مطالعات روابط بین‌الملل» زمستان 1391 – شماره 20 رتبه علمی-پژوهشی (وزارت علوم/ISC (32 صفحه – از 163 تا 194 )
58. فدرالیسم، راه‌حل بحران مدیریت در کشورهای چند قومی، همایش قومیت و فرهنگ ایران اسلامی، 1392
59. محمد جلالی، سوگل سودبر، نسبت سنجی میان فدرالیسم و دموکراسی با تأکید بر حقوق کشورهای امارات و مالزی، فصلنامه علمی مطالعات تطبیقی حقوق کشورهای اسلامی، 1 شماره 1 دوره.
